ایراک

فارسی

1. حرف ربط به معنای زیراک.

منابع

• فرهنگ لغت معین

فارسی

1.  در گذشته های دور، ایرانِ مرکزی را «ایراکستان» و سپس "اراک" می گفتند و آن کوچک شده واژه ایران است، که بمرور زمان و با سیطره حکامِ عرب بر این سرزمین معرب و «ک» تبدیل به «ق» شد .

 واژه زیبای "اراک" اما کلمه ای پارسی و کوتاه شدۀ واژۀ «اَییراک» است که «اَیر» همان آریا و «راک» یعنی زمین هموار دامنه کوه و معانی دیگری مانند استان، پایتخت، بارگاه و باغستان دارد و در دوره باستان "اراک" نام بخش بزرگی از سرزمین غرب ایران کنونی بوده و تا مدتها پس از استیلای تازیان بر ایران، به همین نام نامیده می شد که با هدف بازگرداندن نام باستانی‌اش، در ۲۷ تیرماه ۱۳۱۷ و باستناد بخشنامه شماره ۵۵۳۴-۱۳۷۹۹ وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه) به مناسبت گشایش ایستگاه راه آهنِ این شهر، نام زیبای "اراک" بعنوان میراثی گرانبها از یک سرزمین بزرگ با کوهها و دشتهایی سرفراز از کرمانشاهان تا همدان و اصفهان و ری و آذربایجان، جایگزین سلطان آباد گردید، تا این نام زیبا پس از ۱۱۰۰ سال بر تارک این منطقه از ایران عزیز بدرخشد، نامی که ازدوره اشکانیان تا ورود تازیان و سپس با نام" عراق عجم" تا اواخر قرن سيزدهم هجرى شامل ۴۰ شهر به وسعت دویست هزار کیلومتر مربع یعنی یک هشتمِ كلّ مساحت ايران بوده (حمداللّه مستوفى ) و امروزه تحت نام اراکِ بزرگ شامل مرزهای فعلی استان مرکزی با فرزندان شایسته ای چونان اراک، آشتیان ، تفرش، خمین، خنداب، دلیجان، زرندیه، ساوه، شازند، فراهان، کمیجان و محلات، خاستگاه بزرگان و نام آوران بسیاری است و به دیگر سخن باید گفت پیش از آن که این سرزمین به"عراق عجم" مشهور شود " اراک" نامیده می شده (تحول شهرنشینی اراک در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، ۱۳۹۵- محمدحسین فرمهینی فراهانی، سال هفتم شماره دوم ص ۱۱۴ ) و در صدر اسلام تازیان، این منطقه را به دلیل کوهستانی بودن "جبال" و در زمان سلجوقیان نام اصلی اراک بصورت معرب به «عِراق» و جهت تمایز با عراق عرب، به عراق عجم مبدل گشت که همان سرزمین استان باستانیِ اراک است.  همه می دانیم که پس از یورش تازیان به ایران نام بیشتر مکان ها، شهرها و روستاها بصورت معرب معمول گردید مانند کاشان(قاشان)، کم(قم)، کاسپین (قزوین)، میلاگرد(میلاجرد) و...از آن جمله اند، بنابراین سرزمین اراک و بویژه واژه «اراک» در تاریخ و فرهنگ ایران، پیشینه ای کهن دارد   محمدعلی امام شوشتری (۱۲۸۱ - ۱۳۵۱) در کتاب "فرهنگ واژه های پارسی در زبان عربی" می گوید :  واژه های اراک و عراق بی گمان ریشه از "اِر" ، "اریا" ،"ایران"، "اران"و "اراک" دارد و دکتر #میرجلال‌الدین‌کزازی هم در نشست اراک شناسی منتج به تعیین روز اراک( ۸ مهر ۱۳۹۷ در شهرداری اراک) بر این تعریف صحه گذاشت.  آدام اولئاریوس(Adam Olearius) پژوهشگر، ریاضیدان، جغرافیدان و کتاب‌دار آلمانی هم برای نخستین بار و در سال ۱۰۱۶ خورشیدی واژه اراک را در سفرنامه‌ی ایران عصر صفوی بکار برده و سپس میرزا آقاخان کرمانی(۱۲۳۲ -۱۲۷۵ خ) دومین کسی است که من شناسایی کردم که در سال ۱۲۷۵ خورشیدی واژه "اراک" را در شعر «عروس جهان است ملک اراک/که سرتاسرش مشک بیز است خاک»، برای این سرزمین بکار برد (یعنی حدود ۴۰ سال پیش از آنکه نام سلطان آباد به اراک تبدیل گردد). به هر روی اَراک از نام‌های دیرین ایرانی بوده که پس از یورش تازیان به ایران، به صورت معرب «عراق» درآمده ویقینا گذشتگان با این نامگذاری برآن بوده اند تا نام پیشین این سرزمین از این پس با شهر جدید اراک ادامه یابد و اراک امروز میراث دار آن اراک بزرگ است.

منابع

• ابوالفضل عباسی بانی- ۸ اسفند ۱۳۹۷ | موسسه اراک شناسی