زبان:مصدر

در فارسی، مصدر درواقع اسم یه فرایند است که به «ـدَنْ»، «ـیدَنْ»، یا «ـتَنْ» ختم می‌شود (پایانشد)؛ و دارای انواعی است که ازش فعل، اسم، و صفت سازشد (ساخته می‌شود)؛ مانند، پوشیدن که «پوش» (بن کنون پوشیدن)، «پوشال»، «پوشاک»، «پوشا»، و ... ساخته می‌شود (سازشد).

ساختار مصدر فارسی

در فارسی (نوین) مصدرسازها پسوندهایی هستند که باهاشان می‌توان یه مصدر ساده جدید از اسم، صفت، و بن‌کنون، که پایه مصدر خوانده می‌شوند، ایجادید (ایجاد کرد)؛ که دارای بخش‌های زیر هستند:

• مصدروند: میانوندی که دارای معنی مصدری است؛
• سانما: پسوندی که نماینده نوع مصدر است؛ بعبارتی، نماینده نقش نهاد جمله در فعل آن مصدر است.

مصدروند

مصدروندهای فارسی

در فارسی (نوین) «مصدروندها» میانوندهایی هستند که از نظر معنی همسان یه مصدر اند؛ و برای ساختن مصدرهای با معنی پیچیده بین پایه مصدر و سانمای مصدر قرار می‌گیرند. درواقع بوسیله مصدروندها بسیاری از مصدرهای پیچیده (مرکب) را می‌توان ساده‌کرد؛ مانند، «داکرسازی کردن» که هم‌ارز «داکریستن» است.

مصدروندها شامل دو بخش اند:

1. ربطال: که نماینده نوع ارتباط بین پایه مصدر و مصدرواره است:

   -/ـیـ: پایه مصدر وصفال (وصف‌کننده) مصدرواره است؛ مانند، داکریستن؛

   ـا-: پایه مصدر درونداد (درارتباط) با فرایند مصدرواره است؛ مانند، انتزاعاستن؛

   ـو- (او): پایه مصدر بیرونداد فرایند مصدرواره است؛ مانند، لیوانوستن.

2. مصدرواره: که معنی‌ای همانند مصدر دارد؛ مانند «ـسـ» در «داکریستن». و معمولا بگونه‌ای گزینشند (گزیده می‌شوند) که با واژگان موجود بیشترین سازگاری را داشته باشند.

   ـزـ: به معنی ایجادیدن؛ مانند، کریزدن، سانیزدن؛

   ـسـ: به معنی ساختن؛ مانند، داکریستن، انتزاعیستن؛

   ـخـ: به معنی آمیختن؛ مانند، امیداختن؛

   ـلوـ: به معنی آغشتن (آلودن)؛ مانند، فامالودن؛

   ـژـ: به معنی بدلیدن (تبدیل کردن)؛ مانند، زروژدن؛

   ـکـ: به معنی سزاواریدن؛ مانند، بوییکدن؛

   ـلـ: به معنی ابزاریدن (ابزار کردن)؛ مانند، رشدیلدن؛

   ـجـ: به معنی وارسیدن (بررسی کردن)؛ مانند، سانجیدن، کرجیدن؛

   ـپـ: به معنی انگاشتن (تصور کردن)؛ مانند، گروهیپدن، بدیپدن؛

   ـایـ: به معنی داراندن ویژگی؛ مانند، کناییدن، تواناییدن؛

   ـگـ: به معنی آغازاندن (آغاز کردن)؛ مانند، کاریگدن؛

سانما

انواع مصدر فارسی

در فارسی (نوین) چند نوع مصدر وجود دارد؛ و هر کدام با افزودن یه پسوند خاص به بن مصدر (شامل اسم، صفت، یا بن کنون) ساخته می‌شود:

• مصدر گزاری گذرا: بن‌مصدر + ـدن/ـیدن/ـتن؛ مانند، «فهمیدن».
• مصدر گزاری ناگذرا: بن مصدر + ـودن؛ مانند، زیبودن.
• مصدر مجهول: بن مصدر + ـشتن؛ مانند، شمارشتن.
• مصدر گزارشی: بن مصدر + ـادن؛ مانند، استفادن.
• مصدر انگیزی: بن مصدر + ـاندن؛ مانند، گویاندن.
• مصدر انگیزی مجهول: بن مصدر + ـانشتن؛ مانند، گویانشتن.
• مصدر مجهول انگیزی: بن مصدر + ـشاندن؛ مانند، اجرایشاندن.
• مصدر باعثی: بن مصدر + ـردن؛ مانند، خرابردن.
• مصدر باعثی مجهول: بن مصدر + ـرشتن؛ مانند، خرابرشتن.
• مصدر مجهول باعثی: بن مصدر + ـشردن؛ مانند، خرابشردن.
• مصدر سببی: بن مصدر + ـاردن؛ مانند، پزاردن.
• مصدر سببی مجهول: بن مصدر + ـارشتن؛ مانند، پزارشتن.
• مصدر مجهول سببی: بن مصدر + ـشاردن؛ مانند، پزشاردن.

مصدرآما

مصدرآماهای فارسی

مصدرآما، پیشوندی است برای آمودن یه مصدر استفایشد (استفاده می‌شود).

مصدرآماها شامل دو بخش اند:

1. آمایال: پیشوند‌ی که معمولا برای افزودن یه معنی به ابتدای مصدر می‌چسبد:

   رـ: به معنی تکرار؛ مانند، رنامیدن؛

2. ربطال: نماینده نوع ارتباط بین آمایال و مصدر است:

   ـ/ـیـ: برای آمودن یه فرایند؛ مانند، نخوردن.

   ـُ/ـاـ: برای آمودن خود فرایند؛ مانند، پالودن، ناخوردن، نادیدن، و رنامیدن؛

   ـو-: برای آمودن فرایند یه فرایند.

منبع

• نوشته‌شده توسط توسعه‌دهنده فارسی نوین